TIBVLLI CARMINUM

LIBER PRIMVS

DIVITIAS alius fuluo sibi congerat auro
et teneat culti iugera multa soli,
quem labor adsiduus uicino terreat hoste,
Martia cui somnos classica pulsa fugent:
me mea paupertas uita traducat inerti,
dum meus adsiduo luceat igne focus.
ipse seram teneras maturo tempore uites
rusticus et facili grandia poma manu:
nec Spes destituat sed frugum semper aceruos
praebeat et pleno pinguia musta lacu.
nam ueneror, seu stipes habet desertus in agris
seu uetus in triuio florida serta lapis:
et quodcumque mihi pomum nouus educat annus,
libatum agricolae ponitur ante deo.
flaua Ceres, tibi sit nostro de rure corona
spicea, quae templi pendeat ante fores;
pomosisque ruber custos ponatur in hortis
terreat ut saeua falce Priapus aues.
uos quoque, felicis quondam, nunc pauperis agri
custodes, fertis munera uestra, Lares.
tunc uitula innumeros lustrabat caesa iuuencos:
nunc agna exigui est hostia parua soli.
agna cadet uobis, quam circum rustica pubes
clamet `io messes et bona uina date.'
iam mihi, iam possim contentus uiuere paruo
nec semper longae deditus esse uiae,
sed Canis aestiuos ortus uitare sub umbra
arboris ad riuos praetereuntis aquae.
nec tamen interdum pudeat tenuisse bidentem
aut stimulo tardos increpuisse boues;
non agnamue sinu pigeat fetumue capellae
desertum oblita matre referre domum.
at uos exiguo pecori, furesque lupique,
parcite: de magno praeda petenda grege.
hinc ego pastoremque meum lustrare quot annis
et placidam soleo spargere lacte Palem.
adsitis, diui, neu uos e paupere mensa
dona nec e puris spernite fictilibus. -
fictilia antiquus primum sibi fecit agrestis
pocula, de facili composuitque luto. -
non ego diuitias patrum fructusque requiro,
quos tulit antiquo condita messis auo:
parua seges satis est; satis est, requiescere lecto
si licet et solito membra leuare toro.
quam iuuat immites uentos audire cubantem
et dominam tenero continuisse sinu
aut, gelidas hibernus aquas cum fuderit Auster,
securum somnos imbre iuuante sequi !
hoc mihi contingat: sit diues iure, furorem
qui maris et tristes ferre potest pluuias.
o quantum est auri pereat potiusque smaragdi,
quam fleat ob nostras ulla puella uias.
te bellare decet terra, Messalla, marique,
ut domus hostiles praeferat exuuias:
me retinent uinctum formosae uincla puellae,
et sedeo duras ianitor ante fores.
non ego laudari curo, mea Delia: tecum
dum modo sim, quaeso segnis inersque uocer.
te spectem, suprema mihi cum uenerit hora,
et teneam moriens deficiente manu.
flebis et arsuro positum me, Delia, lecto,
tristibus et lacrimis oscula mixta dabis.
flebis: non tua sunt duro praecordia ferro
uincta, nec in tenero stat tibi corde silex.
illo non iuuenis poterit de funere quisquam
lumina, non uirgo sicca referre domum.
tu manes ne laede meos, sed parce solutis
crinibus et teneris, Delia, parce genis.
interea, dum fata sinunt, iungamus amores:
iam ueniet tenebris Mors adoperta caput;
iam subrepet iners aetas, nec amare decebit,
dicere nec cano blanditias capite.
nunc leuis est tractanda uenus, dum frangere postes
non pudet et rixas inseruisse iuuat
hic ego dux milesque bonus: uos, signa tubaeque,
ite procul, cupidis uulnera ferte uiris,
ferte et opes: ego composito securus aceruo
dites despiciam despiciamque famem.

II.
1. ADDE merum uinoque nouos compesce dolores,
2. occupet ut fessi lumina uicta sopor:
3. neu quisquam multo percussum tempora baccho
4. excitet, infelix dum requiescit amor.
5. nam posita est nostrae custodia saeua puellae,
6. clauditur et dura ianua firma sera.
7. ianua difficilis domini te uerberet imber,
8. te Iouis imperio fulmina missa petant.
9. ianua, iam pateas uni mihi uicta querellis,
10. neu furtim uerso cardine aperta sones.
11. et mala si qua tibi dixit dementia nostra,
12. ignoscas: capiti sint precor illa meo.
13. te meminisse decet quae plurima uoce peregi
14. supplice cum posti florida serta darem.
15. tu quoque ne timide custodes, Delia, falle.
16. audendum est: fortes adiuuat ipsa Venus.
17. illa fauet seu quis iuuenis noua limina temptat
18. seu reserat fixo dente puella fores:
19. illa docet molli furtim derepere lecto,
20. illa pedem nullo ponere posse sono,
21. illa uiro coram nutus conferre loquaces
22. blandaque compositis abdere uerba notis.
23. nec docet hoc omnes, sed quos nec inertia tardat
24. nec uetat obscura surgere nocte timor.
25. en ego cum tenebris tota uagor anxius urbe,
26. ...
27. nec sinit occurrat quisquam qui corpora ferro
28. uulneret aut rapta praemia ueste petat.
29. quisquis amore tenetur, eat tutusque sacerque
30. qualibet; insidias non timuisse decet.
31. non mihi pigra nocent hibernae frigora noctis,
32. non mihi cum multa decidit imber aqua.
33. non labor hic laedit, reseret modo Delia postes
34. et uocet ad digiti me taciturna sonum.
35. parcite luminibus, seu uir seu femina fiat
36. obuia: celari uult sua furta Venus.
37. neu strepitu terrete pedum neu quaerite nomen
38. neu prope fulgenti lumina ferte face.
39. si quis et imprudens aspexerit, occulat ille
40. perque deos omnes se meminisse neget:
41. nam fuerit quicumque loquax, is sanguine natam,
42. is Venerem e rapido sentiet esse mari.
43. nec tamen huic credet coniunx tuus, ut mihi uerax
44. pollicita est magico saga ministerio.
45. hanc ego de caelo ducentem sidera uidi,
46. fluminis haec rapidi carmine uertit iter,
47. haec cantu finditque solum manesque sepulcris
48. elicit et tepido deuocat ossa rogo:
49. iam tenet infernas magico stridore cateruas,
50. iam iubet aspersas lacte referre pedem.
51. cum libet, haec tristi depellit nubila caelo:
52. cum libet, aestiuo conuocat orbe niues.
53. sola tenere malas Medeae dicitur herbas,
54. sola feros Hecatae perdomuisse canes.
55. haec mihi composuit cantus, quis fallere posses:
56. ter cane, ter dictis despue carminibus.
57. ille nihil poterit de nobis credere cuiquam,
58. non sibi, si in molli uiderit ipse toro.
59. tu tamen abstineas aliis: nam cetera cernet
60. omnia: de me uno sentiet ille nihil.
61. quid credam ? nempe haec eadem se dixit amores
62. cantibus aut herbis soluere posse meos,
63. et me lustrauit taedis, et nocte serena
64. concidit ad magicos hostia pulla deos.
65. non ego totus abesset amor, sed mutuus esset,
66. orabam, nec te posse carere uelim.
67. ferreus ille fuit qui, te cum posset habere,
68. maluerit praedas stultus et arma sequi.
69. ille licet Cilicum uictas agat ante cateruas,
70. ponat et in capto Martia castra solo,
71. totus et argento contextus, totus et auro,
72. insideat celeri conspiciendus equo;
73. ipse boues mea si tecum modo Delia possim
74. iungere et in solito pascere monte pecus,
75. et te dum liceat teneris retinere lacertis,
76. mollis et inculta sit mihi somnus humo.
77. quid Tyrio recubare toro sine amore secundo
78. prodest cum fletu nox uigilanda uenit?
79. nam neque tunc plumae nec stragula picta soporem
80. nec sonitus placidae ducere posset aquae.
81. num Veneris magnae uiolaui numina uerbo,
82. et mea nunc poenas impia lingua luit ?
83. num feror incestus sedes adiisse deorum
84. sertaque de sanctis deripuisse focis ?
85. non ego, si merui, dubitem procumbere templis
86. et dare sacratis oscula liminibus,
87. non ego tellurem genibus perrepere supplex
88. et miserum sancto tundere poste caput.
89. at tu, qui laetus rides mala nostra, caueto
90. mox tibi: non uni saeuiet usque deus.
91. uidi ego qui iuuenum miseros lusisset amores
92. post Veneris uinclis subdere colla senem
93. et sibi blanditias tremula componere uoce
94. et manibus canas fingere uelle comas:
95. stare nec ante fores puduit caraeue puellae
96. ancillam medio detinuisse foro.
97. hunc puer, hunc iuuenis turba circumterit arta,
98. despuit in molles et sibi quisque sinus.
99. at mihi parce, Venus: semper tibi dedita seruit
100. mens mea: quid messes uris acerba tuas ?
  
  III.
  1. IBITIS Aegaeas sine me, Messalla, per undas,
  2. o utinam memores ipse cohorsque mei !
  3. me tenet ignotis aegrum Phaeacia terris:
  4. abstineas auidas Mors modo nigra manus.
  5. abstineas, Mors atra, precor: non hic mihi mater
  6. quae legat in maestos ossa perusta sinus,
  7. non soror, Assyrios cineri quae dedat odores
  8. et fleat effusis ante sepulcra comis,
  9. Delia non usquam quae, me cum mitteret urbe,
  10. dicitur ante omnes consuluisse deos.
  11. illa sacras pueri sortes ter sustulit: illi
  12. rettulit e trinis omnia certa puer.
  13. cuncta dabant reditus: tamen est deterrita numquam
  14. quin fleret nostras respiceretque uias.
  15. ipse ego solator, cum iam mandata dedissem,
  16. quaerebam tardas anxius usque moras.
  17. aut ego sum causatus aues aut omina dira
  18. Saturniue sacram me tenuisse diem.
  19. o quotiens ingressus iter mihi tristia dixi
  20. offensum in porta signa dedisse pedem !
  21. audeat inuito ne quis discedere Amore,
  22. aut sciat egressum se prohibente deo.
  23. quid tua nunc Isis mihi, Delia, quid mihi prosunt
  24. illa tua totiens aera repulsa manu,
  25. quidue, pie dum sacra colis, pureque lauari
  26. te, memini, et puro secubuisse toro?
  27. nunc, dea, nunc succurre mihi (nam posse mederi
  28. picta docet templis multa tabella tuis)
  29. ut mea uotiuas persoluens Delia uoces
  30. ante sacras lino tecta fores sedeat
  31. bisque die resoluta comas tibi dicere laudes
  32. insignis turba debeat in Pharia.
  33. at mihi contingat patrios celebrare Penates
  34. reddereque antiquo menstrua tura Lari.
  35. quam bene Saturno uiuebant rege, priusquam
  36. tellus in longas est patefacta uias !
  37. nondum caeruleas pinus contempserat undas,
  38. effusum uentis praebueratque sinum,
  39. nec uagus ignotis repetens compendia terris
  40. presserat externa nauita merce ratem.
  41. illo non ualidus subiit iuga tempore taurus,
  42. non domito frenos ore momordit equus,
  43. non domus ulla fores habuit, non fixus in agris
  44. qui regeret certis finibus arua, lapis.
  45. ipsae mella dabant quercus, ultroque ferebant
  46. obuia securis ubera lactis oues.
  47. non acies, non ira fuit, non bella, nec ensem
  48. immiti saeuus duxerat arte faber.
  49. nunc Ioue sub domino caedes et uulnera semper,
  50. nunc mare, nunc leti mille repente uiae.
  51. parce, pater. timidum non me periuria terrent,
  52. non dicta in sanctos impia uerba deos.
  53. quod si fatales iam nunc expleuimus annos,
  54. fac lapis inscriptis stet super ossa notis:
  55. HIC IACET IMMITI CONSVMPTVS MORTE TIBVLLVS,
  56. MESSALLAM TERRA DVM SEQVITVRQVE MARI.
  57. sed me, quod facilis tenero sum semper Amori,
  58. ipsa Venus campos ducet in Elysios.
  59. hic choreae cantusque uigent, passimque uagantes
  60. dulce sonant tenui gutture carmen aues;
  61. fert casiam non culta seges, totosque per agros
  62. floret odoratis terra benigna rosis;
  63. ac iuuenum series teneris immixta puellis
  64. ludit, et adsidue proelia miscet amor.
  65. illic est, cuicumque rapax Mors uenit amanti,
  66. et gerit insigni myrtea serta coma.
  67. at scelerata iacet sedes in nocte profunda
  68. abdita, quam circum flumina nigra sonant:
  69. Tisiphoneque impexa feros pro crinibus angues
  70. saeuit et huc illuc impia turba fugit;
  71. tum niger in porta serpentum Cerberus ore
  72. stridet et aeratas excubat ante fores.
  73. illic Iunonem temptare Ixionis ausi
  74. uersantur celeri noxia membra rota;
  75. porrectusque nouem Tityos per iugera terrae
  76. adsiduas atro uiscere pascit aues.
  77. Tantalus est illic, et circum stagna: sed acrem
  78. iam iam poturi deserit unda sitim;
  79. et Danai proles, Veneris quod numina laesit,
  80. in caua Lethaeas dolia portat aquas.
  81. illic sit quicumque meos uiolauit amores,
  82. optauit lentas et mihi militias.
  83. at tu casta precor maneas, sanctique pudoris
  84. adsideat custos sedula semper anus.
  85. haec tibi fabellas referat positaque lucerna
  86. deducat plena stamina longa colu;
  87. at circa grauibus pensis adfixa puella
  88. paulatim somno fessa remittat opus.
  89. tunc ueniam subito, nec quisquam nuntiet ante,
  90. sed uidear caelo missus adesse tibi.
  91. tunc mihi, qualis eris longos turbata capillos,
  92. obuia nudato, Delia, curre pede.
  93. hoc precor, hunc illum nobis Aurora nitentem
  94. Luciferum roseis candida portet equis.
    
    IV.
    1. `SIC umbrosa tibi contingant tecta, Priape,
    2. ne capiti soles, ne noceantque niues:
    3. quae tua formosos cepit sollertia ? certe
    4. non tibi barba nitet, non tibi culta coma est;
    5. nudus et hibernae producis frigora brumae,
    6. nudus et aestiui tempora sicca Canis.'
    7. sic ego: tum Bacchi respondit rustica proles
    8. armatus curua sic mihi falce deus.
    9. `o fuge te tenerae puerorum credere turbae:
    10. nam causam iusti semper amoris habent.
    11. hic placet, angustis quod equum compescit habenis
    12. hic placidam niueo pectore pellit aquam;
    13. hic, quia fortis adest audacia, cepit: at illi
    14. uirgineus teneras stat pudor ante genas.
    15. sed ne te capiant, primo si forte negabit,
    16. taedia; paulatim sub iuga colla dabit.
    17. longa dies homini docuit parere leones,
    18. longa dies molli saxa peredit aqua;
    19. annus in apricis maturat collibus uuas,
    20. annus agit certa lucida signa uice.
    21. nec iurare time: ueneris periuria uenti
    22. inrita per terras et freta summa ferunt
    23. gratia magna Ioui: uetuit Pater ipse ualere,
    24. iurasset cupide quidquid ineptus amor:
    25. perque suas impune sinit Dictynna sagittas
    26. adfirmes, crines perque Minerua suos.
    27. at si tardus eris errabis. transiet aetas
    28. quam cito ! non segnis stat remeatque dies.
    29. quam cito purpureos deperdit terra colores,
    30. quam cito formosas populus alta comas.
    31. quam iacet, infirmae uenere ubi fata senectae,
    32. qui prior Eleo est carcere missus equus.
    33. uidi iam iuuenem, premeret cum serior aetas,
    34. maerentem stultos praeteriisse dies.
    35. crudeles diui ! serpens nouus exuit annos:
    36. formae non ullam fata dedere moram.
    37. solis aeterna est Baccho Phoeboque iuuentas:
    38. nam decet intonsus crinis utrumque deum.
    39. tu, puero quodcumque tuo temptare libebit,
    40. cedas: obsequio plurima uincet amor.
    41. neu comes ire neges, quamuis uia longa paretur
    42. et Canis arenti torreat arua siti,
    43. quamuis praetexens picta ferrugine caelum
    44. +uenturam amiciat imbrifer arcus aquamt.
    45. uel si caeruleas puppi uolet ire per undas,
    46. ipse leuem remo per freta pelle ratem.
    47. nec te paeniteat duros subiisse labores
    48. aut opera insuetas atteruisse manus;
    49. nec, uelit insidiis altas si claudere ualles,
    50. dum placeas, umeri retia ferre negent.
    51. si uolet arma, leui temptabis ludere dextra;
    52. saepe dabis nudum, uincat ut ille, latus.
    53. tunc tibi mitis erit, rapias tum cara licebit
    54. oscula: pugnabit, sed tibi rapta dabit.
    55. rapta dabit primo, post adferet ipse roganti,
    56. post etiam collo se implicuisse uelit.
    57. heu male nunc artes miseras haec saecula tractant:
    58. iam tener adsueuit munera uelle puer.
    59. at tua, qui uenerem docuisti uendere primus,
    60. quisquis es, infelix urgeat ossa lapis.
    61. Pieridas, pueri, doctos et amate poetas,
    62. aurea nec superent munera Pieridas.
    63. carmine purpurea est Nisi coma: carmina ni sint,
    64. ex umero Pelopis non nituisset ebur.
    65. quem referent Musae, uiuet, dum robora tellus,
    66. dum caelum stellas, dum uehet amnis aquas.
    67. at qui non audit Musas, qui uendit amorem,
    68. Idaeae currus ille sequatur Opis,
    69. et tercentenas erroribus expleat urbes
    70. et secet ad Phrygios uilia membra modos.
    71. blanditiis uult esse locum Venus ipsa: querellis
    72. supplicibus, miseris fletibus illa fauet.'
    73. haec mihi, quae canerem Titio, deus edidit ore:
    74. sed Titium coniunx haec meminisse uetat.
    75. pareat ille suae: uos me celebrate magistrum,
    76. quos male habet multa callidus arte puer.
    77. gloria cuique sua est: me, qui spernentur, amantes
    78. consultent: cunctis ianua nostra patet.
    79. tempus erit, cum me Veneris praecepta ferentem
    80. deducat iuuenum sedula turba senem.
    81. eheu quam Marathus lento me torquet amore !
    82. deficiunt artes, deficiuntque doli.
    83. parce, puer, quaeso, ne turpis fabula fiam,
    84. cum mea ridebunt uana magisteria.
      
      V.
      1. ASPER eram et bene discidium me ferre loquebar:
      2. at mihi nunc longe gloria fortis abest.
      3. namque agor ut per plana citus sola uerbere turben
      4. quem celer adsueta uersat ab arte puer.
      5. ure ferum et torque, libeat ne dicere quicquam
      6. magnificum post haec: horrida uerba doma.
      7. parce tamen, per te furtiui foedera lecti,
      8. per uenerem quaeso compositumque caput.
      9. ille ego cum tristi morbo defessa iaceres
      10. te dicor uotis eripuisse meis:
      11. ipseque te circum lustraui sulpure puro,
      12. carmine cum magico praecinulsset anus;
      13. ipse procuraui ne possent saeua nocere
      14. somnia, ter sancta deueneranda mola;
      15. ipse ego uelatus filo tunicisque solutis
      16. uota nouem Triuiae nocte silente dedi.
      17. omnia persolui: fruitur nunc alter amore,
      18. et precibus felix utitur ille meis.
      19. at mihi felicem uitam, si salua fuisses,
      20. fingebam demells, et renuente deo.
      21. rura colam, frugumque aderit mea Delia custos,
      22. area dum messes sole calente teret,
      23. aut mihi seruabit plenis in lintribus uuas
      24. pressaque ueloci candida musta pede.
      25. consuescet numerare pecus; consuescet amantis
      26. garrulus in dominae ludere uerna sinu.
      27. illa deo sciet agricolae pro uitibus uuam,
      28. pro segete spicas, pro grege ferre dapem.
      29. illa regat cunctos, illi sint omnia curae:
      30. at iuuet in tota me nihil esse domo.
      31. huc ueniet Messalla meus, cui dulcia poma
      32. Delia selectis detrahat arboribus:
      33. et, tantum uenerata uirum, hunc sedula curet,
      34. huic paret atque epulas ipsa ministra gerat.
      35. haec mihi fingebam, quae nunc Eurusque Notusque
      36. iactat odoratos uota per Armenios.
      37. saepe ego temptaui curas depellere uino:
      38. at dolor in lacrimas uerterat omne merum.
      39. saepe aliam tenui: sed iam cum gaudia adirem,
      40. admonuit dominae deseruitque Venus.
      41. tunc me discedens deuotum femina dixit,
      42. a pudet, et narrat scire nefanda meam.
      43. non facit hoc uerbis, facie tenerisque lacertis
      44. deuouet et flauis nostra puella comis.
      45. talis ad Haemonium Nereis Pelea quondam
      46. uecta est frenato caerula pisce Thetis.
      47. haec nocuere mihi. quod adest huic diues amator,
      48. uenit in exitium callida lena meum.
      49. sanguineas edat illa dapes atque ore cruento
      50. tristia cum multo pocula felle bibat:
      51. hanc uolitent animae circum sua fata querentes
      52. semper, et e tectis strix uiolenta canat:
      53. ipsa fame stimulante furens herbasque sepulcris
      54. quaerat et a saeuis ossa relicta lupis;
      55. currat et inguinibus nudis ululetque per urbes,
      56. post agat e triuiis aspera turba canum.
      57. eueniet; dat signa deus: sunt numina amanti,
      58. saeuit et iniusta lege relicta Venus.
      59. at tu quam primum sagae praecepta rapacis
      60. desere: nam donis uincitur omnis amor.
      61. pauper erit praesto tibi semper: pauper adibit
      62. primus et in tenero fixus erit latere:
      63. pauper in angusto fidus comes agmine turbae
      64. subicietque manus efficietque uiam:
      65. pauper ad occultos furtim deducet amicos
      66. uinclaque de niueo detrahet ipse pede.
      67. heu canimus frustra nec uerbis uicta patescit
      68. ianua sed plena est percutienda manu.
      69. at tu, qui potior nunc es, mea furta timeto:
      70. uersatur celeri Fors leuis orbe rotae.
      71. non frustra quidam iam nunc in limine perstat
      72. sedulus ac crebro prospicit ac refugit
      73. et simulat transire domum, mox deinde recurrit
      74. solus et ante ipsas exscreat usque fores.
      75. nescio quid furtiuus amor parat. utere quaeso,
      76. dum licet: in liquida nam tibi linter aqua,
        
        VI.
        SEMPER ut inducar blandos offers mihi uultus,
        post tamen es misero tristis et asper, Amor.
        quid tibi, saeue, rei mecum est? an gloria magna est
        insidias homini composuisse deum?
        nam mihi tenduntur casses: iam Delia furtim
        nescio quem tacita callida nocte fovet.
        illa quidem iurata negat, sed credere durum est:
        sic etiam de me pernegat usque uiro.
        ipse miser docui, quo posset ludere pacto
        custodes: heu heu nunc premor arte mea.
        fingere tunc didicit causas ut sola cubaret,
        cardine tunc tacito uertere posse fores:
        tunc sucos herbasque dedi quis liuor abiret
        quem facit impresso mutua dente uenus.
        at tu, fallacis coniunx incaute puellae,
        me quoque seruato, peccet ut illa nihil,
        neu iuuenes celebret multo sermone caueto
        neue cubet laxo pectus aperta sinu,
        neu te decipiat nutu, digitoque liquorem
        ne trahat et mensae ducat in orbe notas.
        exibit quam saepe, time, seu uisere dicet
        sacra Bonae maribus non adeunda Deae.
        at mihi si credas, illam sequar unus ad aras:
        tunc mihi non oculis sit timuisse meis.
        saepe, uelut gemmas eius signumque probarem,
        per causam memini me tetigisse manum:
        saepe mero somnum peperi tibi, at ipse bibebam
        sobria supposita pocula uictor aqua.
        non ego te laesi prudens: ignosce fatenti.
        iussit Amor: contra quis ferat arma deos?
        ille ego sum, nec me iam dicere uera pudebit,
        instabat tota cui tua nocte canis.
        quid tenera tibi coniuge opus ? tua si bona nescis
        seruare, frustra clauis inest foribus.
        te tenet, absentes alios suspirat amores
        et simulat subito condoluisse caput.
        at mihi seruandam credas: non saeua recuso
        uerbera, detrecto non ego uincla pedum.
        tum procul absitis, quisquis colit arte capillos,
        et fluit effuso cui toga laxa sinu:
        quisquis et occurret, ne possit crimen habere,
        +stet procul ante, aut alia stet procul ante uia+.
        sic fieri iubet ipse deus, sic magna sacerdos
        est mihi diuino uaticinata sono.
        haec, ubi Bellonae motu est agitata, nec acrem
        flammam, non amens uerbera torta timet:
        ipsa bipenne suos caedit uiolenta lacertos
        sanguineque effuso spargit inulta deam,
        statque latus praefixa ueru, stat saucia pectus,
        et canit euentus quos dea magna monet.
        `parcite quam custodit Amor uiolare puellam,
        ne pigeat magno post didicisse malo.
        attigerit, labentur opes, ut uulnere nostro
        sanguis, ut hic uentis diripiturque cinis.'
        et tibi nescio quas dixit, mea Delia, poenas:
        si tamen admittas, sit precor illa leuis.
        non ego te propter parco tibi, sed tua mater
        me mouet atque iras aurea uincit anus.
        haec mihi te adducit tenebris multoque timore
        coniungit nostras clam taciturna manus:
        haec foribusque manet noctu me adfixa proculque
        cognoscit strepitus me ueniente pedum.
        uiue diu mihi, dulcis anus: proprios ego tecum,
        sit modo fas, annos contribuisse uelim.
        te semper natamque tuam te propter amabo:
        quidquid agit, sanguis est tamen illa tuus.
        sit modo casta, doce, quamuis non uitta ligatos
        impediat crines nec stola longa pedes.
        et mihi sint durae leges, laudare nec ullam
        possim ego quin oculos appetat illa meos;
        et si quid peccasse putet, ducarque capillis
        immerito pronas proripiarque uias.
        non ego te pulsare uelim, sed, uenerit iste
        si furor, optarim non habuisse manus.
        nec saeuo sis casta metu, sed mente fideli:
        mutuus absenti te mihi seruet amor.
        ...
        at quae fida fuit nulli, post uicta senecta
        ducit inops tremula stamina torta manu
        firmaque conductis adnectit licia telis
        tractaque de niueo uellere ducta putat.
        hanc animo gaudente uident iuuenumque cateruae
        commemorant merito tot mala ferre senem:
        hanc Venus ex alto flentem sublimis Olympo
        spectat et infidis quam sit acerba monet.
        haec aliis maledicta cadant: nos, Delia, amoris
        exemplum cana simus uterque coma.
        
        VII.
        HVNC cecinere diem Parcae fatalia nentes
        stamina, non ulli dissoluenda deo:
        hunc fore, Aquitanas posset qui fundere gentes,
        quem tremeret forti milite uictus Atax.
        euenere: nouos pubes Romana triumphos
        uidit et euinctos bracchia capta duces:
        at te uictrices lauros, Messalla, gerentem
        portabat nitidis currus eburnus equis.
        non sine me est tibi partus honos: Tarbella Pyrene
        testis et Oceani litora Santonici,
        testis Arar Rhodanusque celer magnusque Garunna,
        Carnutis et flaui caerula lympha Liger.
        an te, Cydne, canam, tacitis qui leniter undis
        caeruleus placidis per uada serpis aquis,
        quantus et aetherio contingens uertice nubes
        frigidus intonsos Taurus alat Cilicas?
        quid referam ut uolitet crebras intacta per urbes
        alba Palaestino sancta columba Syro,
        utque maris uastum prospectet turribus aequor
        prima ratem uentis credere docta Tyros,
        qualis et, arentes cum findit Sirius agros,
        fertilis aestiua Nilus abundet aqua ?
        Nile pater, quanam possim te dicere causa
        aut quibus in terris occuluisse caput ?
        te propter nullos tellus tua postulat imbres,
        arida nec pluuio supplicat herba Ioui.
        te canit atque suum pubes miratur Osirim
        barbara, Memphiten plangere docta bouem.
        primus aratra manu sollerti fecit Osiris
        et teneram ferro sollicitauit humum,
        primus inexpertae commisit semina terrae
        pomaque non notis legit ab arboribus.
        hic docuit teneram palis adiungere uitem,
        hic uiridem dura caedere falce comam:
        illi iucundos primum matura sapores
        expressa incultis uua dedit pedibus.
        ille liquor docuit uoces inflectere cantu,
        mouit et ad certos nescia membra modos:
        Bacchus et agricolae magno confecta labore
        pectora tristitiae dissoluenda dedit:
        Bacchus et adflictis requiem mortalibus adfert,
        crura licet dura compede pulsa sonent.
        non tibi sunt tristes curae nec luctus, Osiri,
        sed chorus et cantus et leuis aptus amor,
        sed uarii flores et frons redimita corymbis,
        fusa sed ad teneros lutea palla pedes
        et Tyriae uestes et dulcis tibia cantu
        et leuis occultis conscia cista sacris.
        huc ades et Genium ludis centumque choreis
        concelebra et multo tempora funde mero:
        illius et nitido stillent unguenta capillo,
        et capite et collo mollia serta gerat.
        sic uenias hodierne: tibi dem turis honores,
        liba et Mopsopio dulcia melle feram.
        at tibi succrescat proles quae facta parentis
        augeat et circa stet ueneranda senem.
        nec taceat monumenta uiae, quem Tuscula tellus
        candidaque antiquo detinet Alba Lare.
        namque opibus congesta tuis hic glarea dura
        sternitur, hic apta iungitur arte silex.
        te canet agricola, a magna cum uenerit urbe
        serus, inoffensum rettuleritque pedem.
        at tu, Natalis multos celebrande per annos,
        candidior semper candidiorque ueni.
        
        VIII.
        NON ego celari possum, quid nutus amantis
        quidue ferant miti lenia uerba sono.
        nec mihi sunt sortes nec conscia fibra deorum,
        praecinit euentus nec mihi cantus auis:
        ipsa Venus magico religatum bracchia nodo
        perdocuit multis non sine uerberibus.
        desine dissimulare: deus crudelius urit,
        quos uidet inuitos succubuisse sibi.
        quid tibi nunc molles prodest coluisse capillos
        saepeque mutatas disposuisse comas,
        quid fuco splendente genas ornare, quid ungues
        artificis docta subsecuisse manu ?
        frustra iam uestes, frustra mutantur amictus
        ansaque compressos colligat arta pedes.
        illa placet, quamuis inculto uenerit ore
        nec nitidum tarda compserit arte caput.
        num te carminibus, num te pallentibus herbis
        deuouit tacito tempore noctis anus?
        cantus uicinis fruges traducit ab agris,
        cantus et iratae detinet anguis iter,
        cantus et e curru Lunam deducere temptat,
        et faceret, si non aera repulsa sonent.
        quid queror heu misero carmen nocuisse, quid herbas?
        forma nihil magicis utitur auxiliis:
        sed corpus tetigisse nocet, sed longa dedisse
        oscula, sed femori conseruisse femur.
        nec tu difficilis puero tamen esse memento:
        persequitur poenis tristia facta Venus.
        munera ne poscas: det munera canus amator,
        ut foueat molli frigida membra sinu.
        carior est auro iuuenis, cui leuia fulgent
        ora nec amplexus aspera barba terit.
        huic tu candentes umero suppone lacertos,
        et regum magnae despiciantur opes.
        at Venus inueniet puero concumbere furtim,
        dum timet et teneros conserit usque sinus,
        et dare anhelanti pugnantibus umida linguis
        oscula et in collo figere dente notas.
        non lapis hanc gemmaeque iuuant, quae frigore sola
        dormiat et nulli sit cupienda uiro.
        heu sero reuocatur amor seroque iuuentas
        cum uetus infecit cana senecta caput.
        tum studium formae est: coma tum mutatur, ut anno
        dissimulet uiridi cortice tincta nucis:
        tollere tum cura est albos a stirpe capillos
        et faciem dempta pelle referre nouam.
        at tu dum primi floret tibi temporis aetas
        utere: non tardo labitur illa pede.
        neu Marathum torque: puero quae gloria uicto est?
        in ueteres esto dura, puella, senes.
        parce precor tenero: non illi sontica causa est.
        sed nimius luto corpora tingit amor.
        uel miser absenti maestas quam saepe querellas
        conicit et lacrimis omnia plena madent !
        `quid me spernis ?' ait. `poterat custodia uinci:
        ipse dedit cupidis fallere posse deus.
        nota uenus furtiua mihi est, ut lenis agatur
        spiritus, ut nec dent oscula rapta sonum;
        et possum media quamuis obrepere nocte
        et strepitu nullo clam reserare fores.
        quid prosunt artes, miserum si spernit amantem
        et fugit ex ipso saeua puella toro ?
        uel cum promittit, subito sed perfida fallit,
        est mihi nox multis euigilanda malis.
        dum mihi uenturam fingo, quodcumque mouetur,
        illius credo tunc sonuisse pedes.'
        desistas lacrimare, puer: non frangitur illa,
        et tua iam fletu lumina fessa tument.
        oderunt, Pholoe, moneo, fastidia diui,
        nec prodest sanctis tura dedisse focis.
        hic Marathus quondam miseros ludebat amantes,
        nescius ultorem post caput esse deum;
        saepe etiam lacrimas fertur risisse dolentis
        et cupidum ficta detinuisse mora:
        nunc omnes odit fastus, nunc displicet illi
        quaecumque opposita est ianua dura sera.
        at te poena manet, ni desinis esse superba.
        quam cupies uotis hunc reuocare diem !
        
        IX.
        QVID mihi, si fueras miseros laesurus amores,
        foedera per diuos, clam uiolanda, dabas?
        a miser, et si quis primo periuria celat,
        sera tamen tacitis Poena uenit pedibus.
        parcite, caelestes: aequum est impune licere
        numina formosis laedere uestra semel.
        lucra petens habili tauros adiungit aratro
        et durum terrae rusticus urget opus,
        lucra petituras freta per parentia uentis
        ducunt instabiles sidera certa rates:
        muneribus meus est captus puer. at deus illa
        in cinerem et liquidas munera uertat aquas.
        iam mihi persoluet poenas, puluisque decorem
        detrahet et uentis horrida facta coma;
        uretur facies, urentur sole capilli,
        deteret inualidos et uia longa pedes.
        admonui quotiens `auro ne pollue formam:
        saepe solent auro multa subesse mala.
        diuitiis captus si quis uiolauit amorem,
        asperaque est illi difficilisque Venus
        ure meum potius flamma caput et pete ferro
        corpus et intorto uerbere terga seca.
        nec tibi celandi spes sit peccare paranti:
        scit deus, occultos qui uetat esse dolos.
        ipse deus tacito permisit +leue+ ministro
        ederet ut multo libera uerba mero:
        ipse deus somno domitos emittere uocem
        iussit et inuitos facta tegenda loqui.'
        haec ego dicebam: nunc me fleuisse loquentem,
        nunc pudet ad teneros procubuisse pedes.
        tunc mihi iurabas nullo te diuitis auri
        pondere, non gemmis, uendere uelle fidem,
        non tibi si pretium Campania terra daretur,
        non tibi si Bacchi cura Falernus ager.
        illis eriperes uerbis mihi sidera caeli
        lucere et pronas fluminis esse uias.
        quin etiam flebas: at non ego fallere doctus
        tergebam umentes credulus usque genas.
        quid faciam, nisi et ipse fores in amore puellae ?
        sit precor exemplo sit leuis illa tuo.
        o quotiens, uerbis ne quisquam conscius esset,
        ipse comes multa lumina nocte tuli !
        saepe insperanti uenit tibi munere nostro
        et latuit clausas post adoperta fores.
        tum miser interii, stulte confisus amari:
        nam poteram ad laqueos cautior esse tuos.
        quin etiam attonita laudes tibi mente canebam,
        at me nunc nostri Pieridumque pudet.
        illa uelim rapida Vulcanus carmina flamma
        torreat et liquida deleat amnis aqua.
        tu procul hinc absis, cui formam uendere cura est
        et pretium plena grande referre manu.
        at te qui puerum donis corrumpere es ausus
        rideat adsiduis uxor inulta dolis,
        et cum furtiuo iuuenem lassauerit usu,
        tecum interposita languida ueste cubet.
        semper sint externa tuo uestigia lecto
        et pateat cupidis semper aperta domus:
        nec lasciua soror dicatur plura bibisse
        pocula uel plures emeruisse uiros.
        illam saepe ferunt conuiuia ducere baccho,
        dum rota Luciferi prouocet orta diem:
        illa nulla queat melius consumere noctem
        aut operum uarias disposuisse uices.
        at tua perdidicit: nec tu, stultissime, sentis,
        cum tibi non solita corpus ab arte mouet.
        tune putas illam pro te disponere crines
        aut tenues denso pectere dente comas ?
        istane persuadet facies, auroque lacertos
        uinciat et Tyrio prodeat apta sinu?
        non tibi sed iuueni cuidam uult bella uideri,
        deuoueat pro quo remque domumque tuam.
        nec facit hoc uitio, sed corpora foeda podagra
        et senis amplexus culta puella fugit.
        huic tamen accubuit noster puer: hunc ego credam
        cum trucibus uenerem iungere posse feris.
        blanditiasne meas aliis tu uendere es ausus,
        tune aliis demens oscula ferre mea?
        tum flebis, cum me uinctum puer alter habebit
        et geret in regno regna superba tuo.
        at tua tum me poena iuuet, Venerique merenti
        fixa notet casus aurea palma meos:
        HANC TIBI FALLACI RESOLVTVS AMORE TIBVLLVS
        DEDICAT ET GRATA SIS, DEA, MENTE ROGAT.
        
        X.
        QVIS fuit, horrendos primus qui protulit enses?
        quam ferus et uere ferreus ille fuit !
        tum caedes hominum generi, tum proelia nata,
        tum breuior dirae mortis aperta uia est.
        an nihil ille miser meruit, nos ad mala nostra
        uertimus, in saeuas quod dedit ille feras?
        diuitis hoc uitium est auri, nec bella fuerunt,
        faginus astabat cum scyphus ante dapes.
        non arces, non uallus erat, somnumque petebat
        securus uarias dux gregis inter oues.
        tunc mihi uita foret uulgi nec tristia nossem
        arma nec audissem corde micante tubam.
        nunc ad bella trahor, et iam quis forsitan hostis
        haesura in nostro tela gerit latere.
        sed patrii seruate Lares: aluistis et idem,
        cursarem uestros cum tener ante pedes.
        neu pudeat prisco uos esse e stipite factos:
        sic ueteris sedes incoluistis aui.
        tunc melius tenuere fidem, cum paupere cultu
        stabat in exigua ligneus aede deus.
        hic placatus erat, seu quis libauerat uuam
        seu dederat sanctae spicea serta comae:
        atque aliquis uoti compos liba ipse ferebat
        postque comes purum filia parua fauum.
        at nobis aerata, Lares, depellite tela,
        ...
        hostiaque e plena rustica porcus hara.
        hanc pura cum ueste sequar myrtoque canistra
        uincta geram, myrto uinctus et ipse caput.
        sic placeam uobis: alius sit fortis in armis,
        sternat et aduersos Marte fauente duces,
        ut mihi potanti possit sua dicere facta
        miles et in mensa pingere castra mero.
        quis furor est atram bellis accersere Mortem ?
        imminet et tacito clam uenit illa pede.
        non seges est infra, non uinea culta, sed audax
        Cerberus et Stygiae nauita turpis aquae:
        illic percussisque genis ustoque capillo
        errat ad obscuros pallida turba lacus.
        quin potius laudandus hic est quem prole parata
        occupat in parua pigra senecta casa !
        ipse suas sectatur oues, at filius agnos,
        et calidam fesso comparat uxor aquam.
        sic ego sim, liceatque caput candescere canis
        temporis et prisci facta referre senem.
        interea pax arua colat. pax candida primum
        duxit araturos sub iuga curua boues:
        pax aluit uites et sucos condidit uuae,
        funderet ut nato testa paterna merum:
        pace bidens uomerque nitent, at tristia duri
        militis in tenebris occupat arma situs. -
        rusticus e lucoque uehit, male sobrius ipse,
        uxorem plaustro progeniemque domum. -
        sed ueneris tunc bella calent, scissosque capillos
        femina, perfractas conqueriturque fores;
        flet teneras subtusa genas: sed uictor et ipse
        flet sibi dementes tam ualuisse manus.
        at lasciuus Amor rixae mala uerba ministrat,
        inter et iratum lentus utrumque sedet.
        a lapis est ferrumque, suam quicumque puellam
        uerberat: e caelo deripit ille deos.
        sit satis e membris tenuem rescindere uestem,
        sit satis ornatus dissoluisse comae,
        sit lacrimas mouisse satis: quater ille beatus
        quo tenera irato flere puella potest.
        sed manibus qui saeuus erit, scutumque sudemque
        is gerat et miti sit procul a Venere.
        at nobis, Pax alma, ueni spicamque teneto,
        profluat et pomis candidus ante sinus.